Miasto i Gmina Górzno, pod kierunkiem dr Jadwigi Lewandowskiej, zrealizowało w 2020 roku projekt badawczy pt. "Archeologiczne dziedzictwo Górzna - ocalić od zapomnienia (etap I - rok 2020)". Do przeprowadzenia badań w roku 2020 wytypowano między innymi wzgórze "Bocieniec" - stanowisko archeologiczne numer 1, AZP 36-53/44; wpis do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa w dniu 1968-01-09 - numer 70/C (https://mapy.zabytek.gov.pl/nid/). Nowe informacje zostały pozyskane za pomocą nieinwazyjnych i małoinwazyjnych metod, nigdy niewykonywanych dla tego stanowiska. Dane uzupełnione zostały informacjami o terenie z systemu ISOK (LiDAR) i przetworzeń fotogrametrycznych z powietrza oraz dostępnymi mapami współczesnymi i historycznymi. Przeprowadzone zostały również badania powierzchniowe i geomorfologiczne.

Górzno położone wśród jezior i lasów stanowiło dogodne miejsce dla osadnictwa, obfitujące w ryby, zwierzynę łowną i inne dobrodziejstwa przyrody. Jako jedno z najstarszych śladów działalności człowieka wymieniane jest stan. 1 w miejscowości, stan. 44 na obszarze AZP 36-53, określane jako relikty grodziska wczesnośredniowiecznego. Wzgórze to usytuowane jest na skraju wydłużonego cyplowatego wzniesienia, pomiędzy dwoma jeziorami Górznieńskim na północy oraz Młyńskim na południu. Obecnie jest w dużym stopniu przeobrażone i zabudowane.

W roku 1975 wybudowano tam restauracje "Słoneczna" GS. W latach 90. XX wieku powstał budynek "Wilgi". Wszystkie prace prowadzone były bez nadzoru konserwatora, archeologa. Chociaż już wówczas obszar ten podlegać powinien ochronnie konserwatorskiej. Czy słusznie? W opinii publicznej, literaturze, Internecie wzgórze to wymieniane jest jako rudyment grodziska wczesnośredniowiecznego. Z miejscem tym wiąże się jednak wiele niejasności, też bezrefleksyjnie powtarzanych przez specjalistów. Na stronie projektu pt. "Atlas grodzisk wczesnośredniowiecznych z obszaru Polski" (http://atlasgrodzisk.pl/) podane zostały błędne informacje. Autor pomylił wzgórza górznieńskie. Zacytowany opis z opracowania A. Gajdy odnosi się bowiem do tzw. Dziewiczej Górki, inaczej zwanej też "Kopcem" lub "Dziewiczym Kopcem" (stan. 2). Na stronie internetowej została podana również fałszywa wzmianka, że w 1980 roku, podczas badań powierzchniowych pozyskano materiał ceramiczny. Natomiast w pracy magisterskiej A. Gajdy z 1981 wyraźnie jest napisane, że: badania powierzchniowe nie dostarczyły materiału archeologicznego, nawet z tzw. Dziewiczej Górki. Również w książce A. Horonziaka i L. Kajzera (1995) podany jest zły numer stanowiska, tj. numer dotyczy wzgórza, gdzie znajduję się obecnie "Wilga", a opis "Kopca" po drugiej stronie drogi.

Badania podjęte w projekcie pt. Archeologiczne dziedzictwo Górzna - ocalić od zapomnienia (etap I - rok 2020). Wzgórze "Bocieniec” miały na celu uporządkowanie stanu wiedzy oraz przeprowadzenie pierwszych weryfikacji tego wzgórza, które wcześniej nie doczekało się właściwej uwagi specjalistów. Z małymi wyjątkami. Przy okazji badań prowadzonych w Górznie (na stanowiskach archeologicznych numer 2 i 11), w latach 2006-2007 przez Muzeum w Brodnicy, pod kierunkiem Kazimierza Grążawskiego wykonano odwierty geologiczne domniemanego grodziska wczesnośredniowiecznego (stanowiska numer 1). Weryfikacja ta nie dała pozytywnego rezultatu. Bowiem już pod warstwą humusu, wystąpiła warstwa naturalna - calec. W marcu 2020 roku przeprowadzono wizje lokalną tego miejsca wraz z najbliższym otoczeniem i pomimo występowania dużej ilości kretowin, odkrywek nie zlokalizowano ani jednego fragmentu ceramiki historycznej, w tym wczesnośredniowiecznej oraz innych przedmiotów mogących świadczyć o intensywnym wykorzystywaniu tego miejsca w przeszłości.

Badania powierzchniowe przeprowadzone w grudniu 2020 roku, także nie dostarczyły materiału z okresu średniowiecza. Licznie wystąpiły natomiast współczesne śmieci, m.in. kapsle od piwa, sztućce z XX wieku. Pomimo, że teren wzgórza został mocno przeobrażony przede wszystkim przez budowę infrastruktury restauracyjno-hotelowej, przy zakładanym osadnictwie grodowym bardzo prawdopodobnym byłoby wystąpienie jakakolwiek materiału z epoki. Jednakże pomimo dokładnej obserwacji powierzchni wzgórza, w tym kretowin, a także wykorzystania detektorów metali nie zarejestrowano średniowiecznych artefaktów. Jedynym zabytkiem, który włączono do inwentarza jest guzik wykonany z brązu. Jest to płaski guzik cywilny, o średnicy 27 mm (uszko – drucik uszkodzone, sygnatur brak; na rewersie niewyraźny zarys okrągłego wzoru). Datować go można na XIX wiek.

Również w efekcie przeprowadzonych badań geomorfologicznych i geologicznych w grudniu 2020 roku nie stwierdzono innych, starszych niż czas budowy restauracji i Ośrodka "Wilga", dowodów litologicznych i geomorfologicznych wskazujących na działalność człowieka, w wyniku której mogło dojść do przeobrażeń rzeźby terenu w obrębie stanowiska archeologicznego numer 1 w Górznie. Analiza starych map i zdjęć, także nie daje podstaw do interpretowania tego wzgórza jako pozostałości po grodzie. Na zdjęciach z czasu sprzed zabudowy tego miejsca nie widoczne są pozostałości po wałach, majdanie czy fosach. Również na dawnych mapach nie pojawiają się oznakowania i napisy, którymi niekiedy znaczone były relikty obiektów mieszkalno-obronnych. Wywiady przeprowadzone z mieszkańcami Górzna, także nie potwierdziły, aby kiedykolwiek znajdowały się tam relikty wałów lub wyorywany był materiał historyczny (wzgórze to było uprawiane rolniczo przed budową restauracji). Natomiast jak podaję informatorka - mieszkanka Górzna było to ulubione miejsce na zjazdy na sankach zimą, zwłaszcza przy zamarzniętym jeziorze, kiedy można było dojechać nawet do lasu. Zastawiająca jest również nazwa "Bocieniec", mało kojarząca się ze znanymi określeniami reliktów grodu.

W przeprowadzonym wywiadzie z Panią Ewą Lubińską z Górzna (bardzo dziękujemy za wskazanie informatorki Panu Jackowi Hila) okazało się, że nazwa pochodzi od gromadzących się tam w przeszłości masowo bocianów na sejmiki. Respondentka dodatkowo przekazała informacje o przypadkowym wykopaniu kości ludzkich na skraju wzgórza "Bocieniec". Również uczestniczący w badaniach w 2020 roku mieszkaniec Górzna, a jednocześnie student 3 roku archeologii na UMK w Toruniu Wojciech Szczęsny, przekazał relacje swojego dziadka Henryka Szczęsnego (lat 83, urodzonego i zamieszkałego w Górznie): Dziadek opowiadał, że jak budowali restauracje „Słoneczną” to widział szkielety w różnych pozycjach, wyglądało to jak pochówek wojenny. Taką samą historie opowiedział respondentowi – Wojciechowi Szczęsnemu inny mieszkaniec Górzna Franciszek Aleksandrowicz.

Na dzień dzisiejszy nie znajdujemy zatem jakiegokolwiek uzasadnienia dla określenia tego miejsca jako pozostałość po średniowiecznym obiekcie mieszkalno-obronnym. Wzgórze "Bocieniec” w opinii publicznej i opracowaniach uznawane jest za najstarszy relikt grodu w miejscowości Górzno, z XII wieku. Wyniki ostatnich, małoinwazyjnych badań tego nie potwierdziły. Bez dalszej uwagi oraz ochrony podczas wszelkich inwestycji, prac prowadzonych na i w pobliżu tego wzgórza możemy tylko domniemać i powtarzać informacje zawarte w literaturze, na stronach internetowych. Dopiero po weryfikacji wykopaliskowej o większym zakresie uzyskamy pewność czy wzgórze to skrywa średniowieczny obiekt mieszkalno-obronny lub inne relikty przeszłości. A być może zasadnym będzie wykreślenie tego stanowiska z rejestru oraz ewidencji zabytków archeologicznych.

archeolog Jadwiga Lewandowska